Romantiek is zoek bij het massale tatoeëren: ‘We gaan aan ons eigen succes ten onder’

Nederland telt ruim 1.600 shops en naar schatting bijna twee miljoen mensen hebben een tatoeage. Een gouden business, zou je zeggen, maar in tattooshops als die van Henk Schiffmacher worstelen ze met de wetten van de mainstream: excessieve regulering en de banalisering van een kunstvorm.Abel Bormans10 mei 2022, 19:41

Vanuit zijn vaste stoel achter de tekentafel, met op de achtergrond het ritmische geratel van de tatoeëermachines, lacht Henk Schiffmacher zijn gouden voortanden bloot. Zijn gedachten verschoven even naar de begindagen van de tattoo in Nederland. Het is een fletse, regenachtige dag op de Ceintuurbaan 416 in Amsterdam. Schiffmachers fiere baard is grijs-rossig uitgeslagen. Zoals altijd draagt hij een karakteristieke Carhartt-tuinbroek.

Regels waren er destijds amper, eind jaren zeventig in de shop van zijn leermeester Tattoo Peter op de Wallen. ‘We werkten in Sodom en Gomorra’, zegt Schiffmacher. Het klantenbestand bestond hoofdzakelijk uit ‘zeelui, criminelen, bohémiens en prostituees’. Burgerlui kwamen er nauwelijks.

Andere tijden. In de EU-landen hebben naar schatting nu zo’n zestig miljoen mensen een tattoo, onder wie zo’n twee miljoen Nederlanders. Nederland telt ruim 1.600 tattooshops met een officiële vergunning. Die shops worden aan strenge regelgeving onderworpen. Te streng, vinden tatoeëerders. Een grofmazige Europese verordening bepaalt dat sinds het begin van dit jaar vierduizend bestanddelen van tattoo-pigmenten worden verboden. Het zou niet uit te sluiten zijn dat ze schadelijk of zelfs kankerverwekkend zijn, zo luidt de redenering. Vooral het gebruik van bepaalde – voor tattoos belangrijke – blauwe en groene pigmenten is aan banden gelegd (al is er een uitloopregeling tot 1 januari 2023).

Tatoeages zijn vanuit een marginale subcultuur opgeklommen tot de mainstream – en daar gelden andere wetten. Ze zijn, in de woorden van historicus Henri Beunders, die er een boek over schreef, een ‘stijgend cultuurgoed’ gebleken. Traditioneel druppelden trends juist vanuit de high society naar beneden.

Maori’s op klompen

‘Een symptoom van deze TikTok-tijd is dat in Noord-Brabant nu Maori’s op klompen rondlopen’, zegt Schiffmacher. Hij lacht. ‘Dikke Duitsers worden gepromoveerd tot Samoaanse prins.’ Iedereen mag zijn eigen tattoos kiezen en business is business. Maar, nog los van de kwestieuze culturele toe-eigening, verliezen tattoos volgens Schiffmacher zo hun raison d’être: het leesbaar maken van iemands karakter.

Schiffmacher: ‘Veel mensen denken dat ze hoogst origineel zijn, maar ze shoppen op TikTok.’ Het gevolg: iedereen loopt met dezelfde tattoos rond. ‘Een tijdlang wilde iedereen een infinity-teken. Zo’n liggend achtje.’ Of: ‘Een kompas met rozen. Ze zeggen dan: dit is zo speciaal voor me, want mijn opa is om twee voor twaalf overleden en hij hield van rozen. ’s Avonds lopen ze dan het café in en zien dat nog vier mensen die tattoo hebben. Iederéén heeft die tattoo.’

Hij schudt zijn hoofd. ‘Als iemand dan wel een keer een origineel idee heeft, maken ze de cruciale fout om een foto van de tattoo op sociale media te gooien.’

‘Je fantasie is te koop’, zo luidt Schiffmachers samenvatting van een tijdperk. ‘Het blijft een ontzettend mooi vak. Maar de romantiek is zoek. We gaan aan ons eigen succes ten onder.’

Excessieve regulering

Uiteraard is niet alle verandering slecht. Schiffmachers leermeester Peter werkte destijds zonder handschoenen. Klanten kwamen soms terug met ontstoken wonden waar het pus van afdroop. ‘Ach ja’, haalde Peter dan zijn schouders op. ‘Het moet nog even uitzweren.’ Een sterilisator had hij wel, maar die gebruikte hij voornamelijk om saucijzenbroodjes in warm te houden. Naalden gingen dagenlang mee; hepatitis stak zo nu en dan de kop op.

De oprichting van de eerste en nog altijd enige Nederlandse tattoo-polikliniek in 2017 door dermatoloog Sebastiaan van der Bent – eerst bij het Amsterdams UMC, nu voortgezet in het Alrijne Ziekenhuis Leiden – kreeg Schiffmachers volle steun. In 2 tot 6 procent van de gevallen krijgen mensen last van huidklachten na het zetten van een tattoo. Veiligheidsregels zijn dus noodzakelijk.

Maar de pendule is de laatste jaren doorgeslagen, vindt Schiffmacher. Ook Van der Bent tekende, samen met Europese collega’s, protest aan tegen de zogeheten REACH-verordening (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals), alhoewel hij in principe voorstander is van EU-brede wet- en regelgeving. In recent onderzoek toonde hij aan dat slechts 1,9 procent van alle complicaties wordt veroorzaakt door blauwe of groene pigmenten. ‘Van alle allergieën door tatoeages zijn bij negen van de tien reacties juist rode pigmenten betrokken’, zegt Van der Bent. Het inkt-bestanddeel dat verantwoordelijk is voor deze allergieën (bij rode pigmenten) is echter nog niet bekend: de vraag is dus of REACH daar invloed op zal hebben.

Voor andere problemen die Van der Bent op de tattoopoli ziet, biedt de regeling vermoedelijk ook geen soelaas. Complicaties ontstaan bijvoorbeeld ook vaak door bacteriën of virussen. Of patiënten blijken simpelweg aanleg te hebben voor bepaalde (auto-immuun)ziekten, die pas aan het licht komen als ze een tattoo nemen.

Wel leidt de regeling volgens Van der Bent tot ‘de bittere praktijk dat tatoeëerders voor een periode nauwelijks tot geen tattoo-inkten tot hun beschikking hebben om mee te werken. De alternatieve blauwe en groene pigmenten die op de markt komen, zijn slechter onderzocht en leveren dus mogelijk meer gezondheidsrisico’s op.’ In de tattooshop van Schiffmacher merken ze al één consequentie van de regeling: de nieuwe pigmenten zijn peperduur. Vooralsnog wordt dat nog niet doorberekend in de prijzen van de tattoos, zegt hij.

Een jonge vrouw komt de tattooshop binnengelopen. Of ze even mag rondkijken. ‘Ja hoor, lieve schat’, zegt Schiffmacher. Aan de muur heeft hij in Delfts blauw portretten hangen van tattoo-grootmeesters. Hij wijst naar Paulo Suluape, de beroemde Samoaanse tatoeëerder. Schiffmacher: ‘Een goede vriend, ambassadeur van de Samoaanse tatoeage – is helaas door zijn eigen vrouw vermoord. Hij hield er te veel minnaressen op na.’